Stanisław Ignacy Witkiewicz - Krótka Notka Biograficzna
W ciągu pięciu lat studiów tak naprawdę pokochałam tylko trzy etapy historii filozofii: historię filozofii starożytnej - przez dłuższy czas byłam pod wielkim wpływem Platona; historię filozofii nowożytnej - za Spinozę, który otworzył mi oczy na świat; oraz historię filozofii polskiej, na wykłady z której, chodziłam do dr Sonii Bukowskiej, przemiłej pani o emocjonalnym podejściu do tematu, mimo iż wielu sceptyków zarzucało jej nieprzygotowanie do prowadzenia takich zajęć, ale przecież, zawsze jest ten pierwszy raz, czyż nie? I właśnie na tym przedziale filozofii, pragnę się zatrzymać dzisiaj, w tym celu stworzyłam nową kategorię: Filozofię Polską. Zaczynam od Witkiewicza, gdyż jako jeden z głównych jej przedstawicieli, z przełomu XIX i XX wieku, w sposób najdosadniejszy wpisał się w przedwojenny czas, a sposób w jaki zamanifestował swoje głębokie przywiązanie do naszej kultury i nauki.
S.I.Witkacy - "Walka"
Stanisław Ignacy Witkiewicz był synem malarza i pisarza Stanislawa Witkiewicza oraz Marii Pietrzkiewicz nauczycielki muzyki. Urodził się w Warszawie. Kwestia ustalenia faktycznej daty urodzenia Witkacego jest problematyczna, gdyż w oficjalnych dokumentach figuruje data 24 marca 1885 roku, natomiast cała rodzina obchodziła jego urodziny 24 lutego.
Edukacją Witkiewicza zajmował się ojciec, który sprowadzał mu najlepszych nauczycieli.
Witkiewicz przyjaźnił się z Leonem Chwistkiem malarzem, matematykiem a później profesorem Uniwersytetu we Lwowie, oraz z Bronisławem Malinowskim, wybitnym antropologiem, który zabrał Witkiewicza na Wyspy Trobriandzkie.
Po powrocie z Australii Witkacy wstąpił do gwardii przybocznej cara i trafił do pułku odznaczonego za tłumienie polskich powstań w 1830 i 1863 roku. Brał udział w walkach I Wojny Światowej i został ranny pod Witoneżem nad rzeką Stochod podczas szturmu na pozycję armii austriackiej (wśród której znajdowały się też oddziały Piłsudskiego). Urlopowany, trafił do batalionu zapasowego w Petersburgu i przeżył wybuch rewolucji październikowej (w której po stronie bolszewików uczestniczyli jego podkomendni). Wybrany delegatem armii, trafił do Sowietu, ale nie odegrał tu znaczniejszej roli. Wkrótce wrócił do Polski, a doświadczenie sowieckiej rewolucji wywarło głęboki wpływ na jego późniejszą twórczość - pesymistyczną historiozofię, która odzwierciedlała wydarzenia rewolucji bolszewickiej, a później narodziny nazizmu w Niemczech. Potęgę i losy "ślepego tłumu", kierowanego przez zręcznych demagogów, Witkacy ukazał w swoich dramatach (np. Szewcy).
W roku 1917 przyłączył się do grupy "formistów" i brał udział w jej wystawach. Dwa lata później, w roku 1919, wydał swoje główne dzieło estetyczne Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia zawierające Teorię Czystej Formy. Ta teoria estetyczna (bo nie był to program w przeciwieństwie do ówczesnych, licznych, nowych kierunków artystycznych) zdeterminowała jego późniejszą twórczość malarską oraz teatralną. I chociaż teoria ta stanowiła najlepszy opis tego, co się wówczas w sztukach plastycznych działo (m.in kubizm, abstrakcjonizm), to pozostała właśnie niezrozumiana, budząc szereg nieporozumień (uprzedzonych niejako samym tytułem publikacji) i w zasadzie trwa to do dzisiaj. Teoria Czystej Formy została wykorzystana także w teatrze. Tutaj Witkacy okazał się wizjonerem i inspirował reżyserów. Pod wpływem teorii Witkacego wykreował swój teatr Tadeusz Kantor. Mimo ówczesnych niepowodzeń inscenizacyjnych jego sztuk teatralnych, Witkacy nie zrezygnował z dalszego ich pisania. Jego sztuki doczekały się udanych inscenizacji dopiero w latach 70. XX wieku, np. Szewcy. Witkacy był także płodnym pisarzem. Po młodzieńczej powieści 622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta napisał Pożegnanie jesieni, Nienasycenie oraz niedokończone Jedyne wyjście. Działał bardzo aktywnie jako filozof. W 1935 roku ukazało się jego podstawowe dzieło filozoficzne: Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia - zwane przez niego "hauptwerkiem". Napisał bardzo wiele pism krytycznych, estetycznych i filozoficznych. Jako krytyk Witkacy był równie radykalny i nonkonformistyczny jak Stanisław Brzozowski, co nie przysparzało mu przyjaciół. Ostatnie dzieło filozoficzne Witkacego, uzupełnienie "hauptwerku", to Zagadnienie psychofizyczne (1938) - oryginalna filozofia: biologiczny monadyzm, inspirowana monadyzmem Leibniza. Mimo że prawie całe jego archiwum przepadło podczas powstania warszawskiego, jego dzieła zebrane (bez wszystkich listów) i tak obejmują 25 tomów.
W 1936r. udał się wraz ze swoim przyjacielem, znanym grafikiem Bronisławem Linke, na Śląsk gdzie dokumentowali życie tamtejszych mieszkańców skażone brudem i chorobami. Po wojnie Bronisław Linke stał się jednym z najzagorzalszych propagatorów twórczości Witkacego, ilustrując m.in. jego "Apokalipsę".
Niedoceniany za życia i zwalczany szczególnie zawzięcie przez akademików (Witkacy, buntując się przeciwko zaleceniom ojca, wstąpił do krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, ale rozczarowany porzucił ją po dwóch latach), został po śmierci uznany za wielką osobowość artystyczną. Jego twórczość znana jest na całym świecie, a sztuki wystawiane są na najważniejszych scenach dramatycznych świata. Ciągle pozostała do odkrycia jego filozofia i estetyka, która wyprzedziła (i nadal wyprzedza) rozwój świadomości estetycznej społeczeństwa. Równie wnikliwie o sztuce pisał tylko Kandinsky. W 1935 dostał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury.
We wrześniu 1939 roku, po inwazji hitlerowskich Niemiec na Polskę, Witkacy opuścił Warszawę i uciekał wraz z innymi mieszkańcami na wschód. Nazajutrz po inwazji sowieckiej na Polskę, czyli 18 września 1939 roku, we wsi Jeziory na Polesiu, Witkacy popełnił samobójstwo podcinając sobie tętnicę szyjną i zażywając weronal.
 |
| S.I.Witkacy - "Dom w Urdominie" |
Poglądy filozoficzne:
* Przeciwnik fizykalizmu, psychologizmu, logicyzmu, reizmu, przedstawia się jako realista;
* Antynomia jedności i wielości jako podstawa ontologiczna (świat jest całością składającą się z poszczególnych części);
* Świat jako całość jest nieskończony, natomiast Istnienia Poszczególne składające się na jedność świata są przestrzenne, czasowe, skończone;
* Istnienia Poszczególne od wewnątrz mogą postrzegać się jako samowystarczalne;
* Nie jest możliwe całokowite poznanie bytu;
* Jedność osobowości i jej skończoność wobec nieskończoności bytu jest Tajemnicą Istnienia, dostępną człowiekowi w fundamentalnym przeżyciu metafizycznym. Przeżycie to możliwe jest w wyjątkowych momentach, pod wpływem silnych wzruszeń, w chwilach zasadniczych pytań o sens świata i własnej egzystencji;
* Niepokój metafizyczny wywołany przez tajemnicę istnienia wyraża się w religii, filozofii i sztuce, ale filozofia i religia nie potrafią odpowiedzieć na pytania, które dręczą człowieka;
* Prawdziwe dzieło sztuki jest jednością złożoną z wielości elementów, zatem symbolicznie odzwierciedla istotę bytu, zdolne jest wzbudzić poczucie tajemnicy i wywołać niepokój metafizyczny;
* Dzieło sztuki nie ma żadnych celów informacyjnych, dydaktycznych ani ludycznych. Istnieje tylko jako Czysta Forma i jako taka pełni swoją właściwą funkcję.
Bibliografia:
1. Powieści
* 622 upadki Bunga czyli Demoniczna kobieta - powst. (1911, pierwodruk 1972);
* (1927) Pożegnanie Jesieni;
* Nienasycenie (1930);
* Jedyne wyjście - nieukończona; powst.1932, pierwodruk 1968, pierwsza poprawna edycja krytyczna 1992.
2. Dramaty
* Pragmatyści 1919;
* Nowe wyzwolenie 1920;
* W małym dworku 1921;
* Metafizyka dwugłowego cielęcia 1921;
* Kurka Wodna 1921;
* Mątwa 1922;
* Nadobnisie i koczkodany 1922;
* Jan Karol Maciej Wścieklica 1922;
* Wariat i zakonnica 1923;
* Janulka, córka Fizdejki 1923;
* Matka 1924;
* Sonata Belzebuba 1925;
* Szewcy 1934.
3. Pisma estetyczne
* Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia 1919;
* Szkice estetyczne 1922;
* Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze 1923;
4. Pisma filozoficzne
* Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie Istnienia 1935;
* Zagadnienie psychofizyczne - nieukończona; 1938, pierwodruk 1978.
