"Mistycyzm żydowski". Część II

Część II

Ein Sof i Dziesięć Sefirot

Aby uzmysłowić Wam, czym jest Kabała, pokrótce omówię jedną z lepiej znanych, fundamentalnych koncepcji myśli kabalistycznej: koncepcji Boga jako Ein Sof, Dziesięciu Sefirot i kabalistycznego drzewa życia. Wyjaśnienie to będzie w najlepszym razie wielkim uproszczeniem. Nie próbuję nawet udawać, że w pełni rozumiem te koncepcje.

Według Kabały, prawdziwa esencja boskości jest tak wielce transcendentna, iż nie można jej opisać - to znaczy tego czym jest, za wyjątkiem tego, czym nie jest. Ta prawdziwa istota, esencja Boga zwana jest Ein Sof, co dosłownie oznacza "bez końca", co zawiera w sobie koncepcję Jego braku ograniczeń tak w czasie, jak również w przestrzeni. W tej najprawdziwszej formie, Ein Sof jest tak transcendentny, że nie może bezpośrednio oddziaływać na wszechświat. Oddziałuje więc na wszechświat poprzez dziesięć emanacji swojej esencji, znanych jako Dziesięć Sefirot.

Sefiroty odpowiadają cechom Boga. Składają się z, w kolejności malejącej,z: Keter (korony), Chokmah (mądrości), Binah (intuicji, zrozumienia), Chesed (litości) lub Gedulah (wielkości), Gevurah (siły), Tiferet (chwały), Netzach (zwycięstwa), Hod (majestatu), Yesod (podstawy) oraz z Malkut (suwerenności). O środkowej piątce cech istnieje jedynie wzmianka w kolejności w Kronikach 29:11: "Twoja, O P-nie jest wielkość (gedulah), siła (gevurah), chwała (tiferet), moc (netzach) i splendor (hod)".

Dziesięć Sefirot zawiera tak cechy męskie jak i żeńskie, ale kabała zwraca szczególną uwagę na żeńskie aspekty Boga. Sefirot często są przedstawiane w formie schematu; schemat ten zwany jest powszechnie Drzewem Sefirot bądź też Kabalistycznym Drzewem Życia. Wielce znaczące jest umiejscowienie tych poszczególnych atrybutów i ich wzajemne przenikanie się.

Sefirot nie stanowią odrębnych bóstw, choć można to w ten sposób rozumieć, pojmując rzecz zbyt dosłownie. Są one istotnie częścią Boga, ale również są one w taki sposób połączone ze światem w jaki Ein Sof połączony nie jest. Sefirot połączone są ze wszystkim we wszechświecie z ludzkością włącznie. Dobro i zło, które czynimy rezonuje poprzez Sefirot i wpływa na cały wszechświat, aż po i z Samym Bogiem.

Czytanie lektur z tej tematyki powinno się odbywać przy zachowaniu szczególnej ostrożności. Dostępnych jest zdecydowanie zbyt wiele materiałów w dziedzinie kabały, których związek z rzeczywistą nauką żydowską jest znikomy lub żaden. Jakakolwiek książka traktująca o praktycznej kabale natychmiast powinna zostać zignorowana; żadne wiarygodne źródło nie zajęłoby się taką dydaktyką, przeznaczając ją dla masowego odbiorcy. Do książek autorstwa Chrześcijan należy podchodzić bardzo sceptycznie, ponieważ wiele źródeł chrześcijańskich dokonało reinterpretacji kabały tak, aby pasowała ona do dogmatów chrześcijaństwa. Aby uzyskać informacje do celów akademickich, czy naukowych na temat żydowskiego mistycyzmu i kabały sięgnąć warto po prace profesora Gershoma Scholema. Był on bardzo płodnym literacko autorem w tej dziedzinie, a jego prace są łatwo dostępne i uznane w świecie żydowskim i nieżydowskim.

W celu zapoznania się z podejściem bardziej osobistym i doświadczalnym do kabały i mistycyzmu żydowskiego, warto przejrzeć prace Arye'go Kaplana. Wiadomo mi, że na jego książki można się spokojnie powoływać oraz są one w pełni ortodoksyjne. Jego materiały na temat modlitwy i medytacji są szczególnie użyteczne w mojej własnej praktyce religijnej. Prace jego są generalnie mniej dostępne od Scholema; jednak można pozyskać je w księgarniach żydowskich w internecie, jeśli jest to konieczne. Oczywiście, jeżeli chce się poważnie podejść do kabały, należy samemu zdobyć nauczyciela, z którym praca przebiegałaby na poziomie indywidualnym.

Początki kabały

Niektórzy religioznawcy ograniczają znaczenie słowa - Kabała - wyłącznie do mistycznych systemów religijnych powstałych po XII wieku. Inni specjaliści sądzą, że ten podział jest sztuczny. W ich ujęciu kabała średniowieczna jest tylko kolejną fazą rozwoju mistycyzmu żydowskiego. Według ich podejścia początki Kabały sięgają nawet I w. p.n.e. Sami ortodoksyjni Żydzi całkowicie zaprzeczają jakoby kabała kiedykolwiek była inna od współczesnej utrzymując, że jest to tradycja ustna, przekazywana od wieków, a niezbędna do właściwego zrozumienia Tory.

Żydowska literatura apokaliptyczna z przełomu drugiego i pierwszego wieku p.n.e zawiera pewne elementy, pojawiające się później w kabale. Józef Flawiusz twierdził, że pisma o takim charakterze studiowali Esseńczycy, ale pilnie ich strzegli przed publicznym ujawnieniem (patrz Filon "De vita contemplativa iii" oraz Hipolit "Odparcie wszelkich herezji", ix. 27). Sądzi się, że poglądy filozoficzne wiązane z kabałą narodziły się dopiero podczas kontaktów Żydów z Grekami. Miały się one rozwijać pod wpływem filozofii neoplatońskiej i pitagorejskiej.

Dobre pojęcie o ówczesnej kabale daje Księga Jubileuszów spisana za czasów arcykapłana Hyrkanusa (między 135 a 105 r. p.n.e.). Księga, będąca najprawdopodobniej próbą umocnienia kultury żydowskiej w obliczu narastających wpływów kultury greckiej, uświęca język hebrajski jako pierwotny język wszelkiego stworzenia i - po Potopie - wiedzy tajemnej, takiej jak pismo, astrologia i kosmogonia oparta na 22 literach alfabetu hebrajskiego.

W I wieku naszej ery rozwinęła się mistyka Merkawy, w sferze zainteresowań której pozostawały ekstatyczne kontemplacje boskiego tronu. Mistycy tego nurtu bazowali na biblijnych wizjach tronu czy też rydwanu Boga przekazanych przez Ezechiela. W następnych wiekach po zniszczeniu Świątyni w Jerozolimie Żydzi zostali bez głównego ośrodka kultu religijnego. Jedyne, co im zostało to Tora jako niezmienne słowo Boże utrzymujące żydowską tożsamość kulturową. Aby uchronić kulturę Tora stała się niezmiennym i uświęconym kanonem, podobnie stało się wkrótce z alfabetem hebrajskim. W tej sytuacji mistycy poszukujący w tej świętej księdze prawd uniwersalnych, a nie tylko dotyczących ludu Izraela, zwrócili się ku próbom odczytania tajemnych znaczeń, jakie miała nieść ze sobą Tora.

Dzięki takiemu podejściu, mistycyzm żydowski zamiast skostnieć, brał udział w fermencie filozoficznym początków naszej ery. Do kabały przeniknęły idee pitagorejskie, neoplatońskie i gnostyckie, skutkiem czego Kabała zaczęła być oskarżana o odchodzenie od monoteizmu. Powstała między III a VI w. n.e. Księga Stworzenia (Sefer Jecira), która wyznaczyła podwaliny nowożytnej kabały, opisuje m.in. stworzenie świata na sposób neoplatoński. Zamiast stworzenia ex nihilo postuluje ona istnienie Ain Sof - niepoznawalnego Absolutu, który emanuje z siebie pośrednie duchowe sfery (Sefiry), z których tworzy się materialne uniwersum. Bóg uznawany jest w niej nie za Stwórcę, a za pierwotną przyczynę Stworzenia - niektórzy kabaliści tego okresu uznawali istnienie archanioła Metatrona (odpowiednika gnostyckiego Demiurga) - bożego agenta stwarzającego świat i wikłającego się w materię (a więc skalanego nią). Jest charakterystyczne, że te obce na gruncie Judaizmu nurty zostały objaśnione przy pomocy uświęconych liter hebrajskich, z których uczyniono mistyczne ścieżki do oświecenia. Warto wspomnieć, że Jecira wprowadziła ideę uniwersalnego Absolutu w miejsce Boga rozumianego jako władca Izraela.

_____________________________________


-- Część I --