"Bunt mas" - Jose Ortega y Gasset

Niedawno przeczytałam książkę autorstwa Jodi Picoult, pt: "Bez mojej zgody" (<-- pisałam o tym na Wookies). Na podstawie w.w. książki powstał film, którego jeszcze nie widziałam. Dlaczego o niej wspominam? Z pozoru jest to zwykła powieść psychologiczna, czy jak kto woli dramat, ale porusza kwestie natury moralnej, wobec których współczesny świat nie powinien przechodzić obojętnie. Wyobraźcie sobie dziecko, które przychodzi na świat w wyłącznie jednym celu, aby służyć jako klon tkanek zgodnych z tkankami starszej, chorej na białaczkę siostry. Liczy się zdrowie tej umierającej, a więc po kolei zabiera się ze zdrowego organizmu potrzebne części: krew, szpik kostny, później inne organy, które zawiodą, tak jakby o tej żywej istocie nikt nie myślał w ludzkich kryteriach. Jest magazynem życia, z którego chorobliwie zapatrzeni w życie drugiego dziecka rodzice, czerpią pełnymi garściami, nie obdarzając uczuciem to, co zdrowe, lecz to, co Natura, pragnie uśmiercić. Temat rzeka, a że nie mam obecnie bardziej pasującego do tej tematyki tekstu niż ten właśnie, na który składają się najciekawsze cytaty z "Buntu Mas", Ortegi y Gasseta, myślę że kto mądrzejszy połapie się w przesłaniu.
 

JOSE ORTEGA Y GASSET

~ BUNT MAS ~

Jose Ortega y Gasset

 * Człowiek nie ma natury, ma dzieje; istota ludzka jest historyczna;

* człowiek nigdy nie istnieje w oderwaniu od rzeczywistości; jego „ja" stale konfrontuje się ze światem;

* zadaniem historii jest nie tyle prezentacja suchych faktów, co ich interpretacja;

* każda jednostka ma swój indywidualny punkt widzenia i perspektywę świata; nie można powiedzieć, że świat widziany jest tak samo z każdej perspektywy; każdy dysponuje własną wersją rzeczywistości;

* samo filozofowanie jest ważniejsze niż osiągane dzięki niemu cele (dążenie do swojej prawdy);

* gdy jednostka nie czuje się zakorzeniona w świecie, zaczyna skupiać się na grupie, do której należy; staje się podatna na manipulację i może zatracić swoją jednostkowość;

* wyznacznikiem człowieczeństwa jest zdolność do bycia „u siebie" - budowania własnego świata;

* życie biologiczne i kultura są nierozłączne, nie można ich pojmować bez siebie;

* racjowitalizm - połączenie rozumu z witalnością, spontanicznością;

* istnieją kultury w stadium zarodkowym i kultury dokonane;

* społeczeństwo musi być arystokratyczne, aby było społeczeństwem (arystokracja rozumiana jest na sposób duchowy, nie jako arystokracja z pochodzenia);

* podstawą istnienia kultury jest istnienie pewnych norm;

* masy nie powinny panować nad społeczeństwem, gdyż wywołuje to kryzys, zwany buntem mas;

* masy istniały również wcześniej, jednak nie były zgromadzone w takich skupiskach, jak teraz, wobec czego nie były tak widoczne;

* społeczeństwo składa się z mas (zbioru osób przeciętnych) oraz mniejszości (osób wyróżniających się, charakteryzujących się pewnymi cechami);

* umysły przeciętne mają tendencję do promowania swojej przeciętności i czynienia z niej obowiązującego poziomu i wyznacznika dla innych;

* w trakcie rozwoju dziejowego podniósł się poziom życia (za sprawą bogacenia się mas i edukacji społeczeństwa) - masy osiągnęły poziom luksusu, który kiedyś był dostępny tylko dla arystokracji;

* panowanie mas ma swoje pozytywne strony, np. ogólne podnoszenie poziomu życiowego;

* nasze czasy to czasy pełni - wszyscy są syci i zadowoleni, do niczego się już nie dąży; człowiek ma poczucie, że stojące przed nim możliwości są większe niż kiedykolwiek w dziejach ludzkości;

* człowiek masowy to człowiek, którego życie nie ma wytyczonego celu, który bezładnie dryfuje przez życie; nie tworzy niczego, choć ma wielkie możliwości;

* liberalna demokracja oparta na technice jest najwyższym z dotychczas znanych typem życia, jednak nie można powiedzieć, że jest to najlepsze z możliwych rozwiązań; jednak powrót do jakichkolwiek wcześniejszych form jest niemożliwy;

* w życiu człowieka masowego panuje komfort, porządek, powszechne ułatwienia w sprawach materialnych, brak barier społecznych, równość wobec prawa;

* czynniki, które pozwoliły na stworzenie tej rzeczywistości to: liberalna demokracja, badania naukowe i industralizacja;

* masy są mało inteligentne i rozpuszczone, nie interesuje ich nic poza swoim dobrobytem;

* człowiek masowy uważa się za uosobienie doskonałości; żąda, by pospolitość stała się prawem powszechnym; ma zestaw gotowych „myśli", ale nie posiada umiejętności myślenia;

* człowiek jest intelektualnie masowy, gdy - postawiony przed jakimś problemem - zadowala się tymi myślami, które od razu przyjdą mu do głowy; człowieka wybitnego to nie zadowala, uznaje on tylko to, co go przewyższa, do czego musi dojść przez wysiłek;

* życie szlachetne polega na dyscyplinie, określają je wymagania i obowiązki; jest ono przeciwstawione życiu pospolitemu, które swobodnie puszcza wodze wszystkim chęciom i skłonnościom;

* szlachectwo to synonim życia zawsze gotowego do samodoskonalenia się, jest pełne trudu i wyrzeczeń;

* masy nie odczuwają wdzięczności względem tych, którzy zapewnili im dobrobyt, nie są zainteresowane dalszym rozwojem, który zapewniłby dobrobyt kolejnym pokoleniom;

* człowiek masowy jest zadowolony z siebie, czuje się wygodnie i bezpiecznie w życiu, narzuca wszystkim swoje przekonania i wtrąca się do wszystkiego - jest barbarzyńcą;

* w dzisiejszym świecie pojawia się często typ „zadufanego paniczyka", który uważa, że wszystko mu wolno i że wszyscy będą go tolerować niezależnie od jego czynów;

* kiedyś ludzi można było podzielić na mądrych i głupich; teraz pojawiła się kategoria „specjalisty", którego nie można zakwalifikować do żadnej z tych grup - jest on ignorantem we wszystkich sprawach oprócz dziedziny, w której się specjalizuje, jest człowiekiem mądro-głupim;

* zachęcanie mas, by działały same z siebie, jest buntowaniem ich przeciwko ich przeznaczeniu; masa zna tylko jeden sposób działania - lincz;

* największym niebezpieczeństwem dzisiejszego świata jest upaństwowienie życia, przesadny interwencjonizm państwowy, wchłonięcie przez państwo wszelkiej społecznej spontaniczności.