Paweł Włodkowic - (herbu: Dołęga)

Paweł Włodkowic ( herbu Dołęga )
(ok. 1370 - po 1435 )

 

Urodzony w Brudzeniu koło Płocka (gdzie pobierał początkowe nauki). Byłsynem szlacheckim, miejscowość rodzinna Włodkowica, należała w tamtych czasach do Stanisława Myśliborskiego, ród Dołęgów miał duże posiadłości w ziemi dobrzyńskiej, a Mikołaj Lasota, skarbnik i cześnik dworu Konrada Mazowieckiego był krewnym Pawła, podobnie jak późniejsi, Mikołaj Lasocki dyplomata z czasów Władysława Warneńczyka i Jan z Lasotek, skarbnik dobrzyński. Studiował w Pradze, tam też ukończył wydział nauk podstawowych (artes). W roku 1389 uzyskał stopień bakałarza na wydziale prawa, a w 1393 stopień mistrza (magistra) nauk wyzwolonych. W roku 1396 został bakałarzem prawa kanonicznego (dekretów). Po uzyskaniu święceń kapłańskich został w 1398 r. scholastykiem poznańskim a w roku 1400 kanonikiem płockim. W roku 1403 lub 1404 udał się na studia prawnicze do Włoch, na uniwersytet w Padwie. W Padwie był uczniem Franciszka de Zabarelli'ego, późniejszego kardynała florenckiego i uczestnika soboru w Konstancji. Przebywając tam poznał Mateusza z Krakowa i tak zaczęła się jego praca w dziedzinie reformy Kościoła. Do Polski wrócił w 1411 roku, wtedy też został kustoszem i kanonikiem krakowskim. Na przełomie 1411-1412 r. - zdobył doktorat. W 1413 r. jako poseł Władysława Jagiełły wyjechał na proces z Krzyżakami do Budy, na Węgrzech. W latach 1414 i 1415 Włodkowic był rektorem Uniwersytetu krakowskiego. Od 1415r. do 1418 przebywał w Konstancji jako członek poselstwa polskiego na soborze powszechnym, który zwołano w celu usunięcia schizmy papieskiej ( funkcjonowało wówczas jednocześnie trzech papieży - Jan XXIII, Grzegorz XII i Benedykt XIII ) i herezji oraz dokonania reformy Kościoła. Traktaty, które wtenczas napisał zostały uznane przez sobór i poważnie osłabiły wpływy Krzyżaków w Europie, umacniając tym samym polską rację stanu. Od 1418r. był prorektorem Uniwersytetu w Krakowie. Data śmierci Włodkowica nie jest jednoznaczna; uczeni spierają się między 9 października 1435 a 5 października 1436 roku.

Dzieła:

Speculumaureum de titulis beneficiorum (1404)

Tractatusde annatis camerae apostolicae solvendis (1414-1415)

Savientibusolim prutenis (1415)

Opinio ostensis (1415)

Ad aperiendam (1416)

Istetractatus (1417)

Quoniamerror (1417)

Oculi(1420)

Ad videndum (1421)

Paweł Włodkowic był prekursorem doktryny prawa narodów i prawa wojny sprawiedliwej, co uwidoczniło się w myśli politycznej Hugona Grotiusa dwa wieki później. Wpływ na jego twórczość miały poglądy Stanisława ze Skarbimierza, Ockhama i Mateusza z Krakowa. Angażował się mocno w obronę interesów Polski, która zaledwie kilkadziesiąt lat wcześniej wyszła z rozbicia dzielnicowego. Od 1413 roku brał czynny udział w sądzie rozjemczym Zygmunta Luksemburczyka.

Biorąc udział w soborze w Konstancji (1414 - 1418), wystąpił z traktatem o władzy papieża i cesarza, w którym postawił tezę o możliwości pokojowego współistnienia państw chrześcijańskich i pogan. Opowiadał się w nim za prawem pogan do zachowania własnej tożsamości politycznej i zdecydowanie przeciwko nawracaniu ich siłą, potępiając ówczesną politykę krzyżacką. W swych pismach podejmował także problemy prawa międzynarodowego, tolerancji i organizacji państwa. Był też jednym z czołowych zwolenników koncyliaryzmu czyli wyższości soboru nad papieżem. Doktryna ta stała się przyczyną odstępstwa od Kościoła rzymskokatolickiego tych chrześcijan, którzy nie akceptowali nieograniczonej władzy papieża i w konsekwencji jedną z przyczyn reformacji.

Traktat o władzy papieża i cesarza w stosunku do pogan
( Saevientibus olim prutenis...)

Włodkowic przytacza tło historyczne pojawienia się na ziemiach polskich Zakonu krzyżackiego. * W roku 1226, książę Konrad Mazowiecki w obawie przed chordami pruskimi wezwał na pomoc Zakon i w zamian przyobiecał im ziemię chełmińską (szybko jednak okazało się, że z braku głów do nawrócenia, zaczęli oni napadać bogu ducha winnych mieszkańców Prus, którzy zdążyli się już nawrócić).

Po przyjęciu chrztu przez Jagiełłę i księcia Litwy Witolda - Zakon podważa ich wiarę, zasłaniając się pismami cesarzy i papieży dającymi im prawo do tych ziem.

Włodkowic przedkłada do rozważenia trzy sprawy:

* Co do władzy papieża;

* Co do władzy cesarza odnośnie niewiernych;

* Podaje błędną opinię w tej sprawie, którą zaraz odrzuca i daje nań odpowiedź ( tej części nie ma w naszym traktacie);

*

Sprawy dotyczące władzy papieża i Odpowiedzi

Czy papież ma prawo zlecać monarchom ograbiać Saracenów i Żydów z ich domu, i mienia?

Nie wolno prześladować i ograbiać niewiernych z ich dóbr o ile chcą oni żyć w pokoju. Żydom winni jesteśmy szacunek, gdyż wierzą we wspólne nam Księgi ST

Czy wolno wszczynać wojnę z żyjącymi w spokoju niewiernymi innych państw?

Nie wolno zabierać niewiernym ich państw, posiadłości czy władzy, gdyż posiadają je bez grzechu i za sprawą Boga

Czy wolno chrześcijanom bronić Ziemię Świętą i jej mieszkańców?

Tak, gdyż jest to miejsce narodzin i śmierci Jezusa Chrystusa oraz dlatego, że władza Kościoła przeszła w ręce papieża po Cesarstwie rzymskim

Czy wolno papieżowi z tytułu imperium rzymskiego zabierać niewiernym władzę, której ci pozbawili imperium?

Wolno tylko wtedy, gdy zaistnieje specjalna przyczyna, dla której wolno by wypowiedzieć im wojnę

Czy kościołowi należy się wszystko to, co otrzymał w spadku po rządach cesarzy rzymskich?

Teoretycznie nie, gdyż Rzymianie zajęli to wszystko na drodze gwałtu, ale z drugiej strony nie ma pewności czy korzystali z własnego prawa, i czy nie odzyskali tego, co sami utracili na drodze gwałtu

Czy wolno zajmować mienie heretyków i schizmatyków?

Wolno, ale tylko w niektórych przypadkach

Kiedy wolno papieżowi karać niewiernych?

Wolno mu wymierzać karę w trzech przypadkach: - gdy poganin działa wbrew naturze - gdy Żydzi tworzą z własnych ksiąg herezję - gdy chrześcijanin złamie prawo Ewangelii

Czy papieżowi wolno dzierżyć władzę nad ziemiami, które dotąd były rządzone przez monarchów chrześcijańskich?

Dopóki niewierni nie krzywdzą chrześcijan nie ma potrzeby ingerowania w ich władzę

Czy papież może rozkazywać niewiernym aby wpuszczali na swe ziemie głoszących Ewangelię?

Może nalegać, lecz nie wolno mu siłą ich nawracać, wszystko bowiem zależy od wolnej woli

Co może się stać jeśli papież nie może faktycznie ukarać niewiernych?

Papież nie może karać tych, którzy choć nie wierzą żyją w pokoju, ale jeśli przyjęli wiarę a grzeszą lub nękają chrześcijan może wymierzyć im karę z ramienia władz świeckich

Co się stanie jeśli lud zostanie nawrócony a jego monarcha nie?

Musi być tolerowany, o ile z tego faktu nie wypływa niebezpieczeństwo dla wiernych

**

Sprawy dotyczące władzy cesarza i Odpowiedzi

Jaką władzę ma cesarz nad niewiernymi, skoro mówi się, że to papież jest władcą świata mającym oba miecze?

Cesarz jest świeckim narzędziem Papieża, jak niebo jest narzędziem Boga. Papież ma władzę co do orzecznictwa, cesarz - co do starania, troski i zdatności

Czy może dać rozkaz zajęcia ziem ludów nie uznających jego imperium?

Nie ma prawa dać upoważnienia do zawłaszczenia ziem niewiernych nie uznających jego imperium. Taką władzę ma tylko Papież

Czy pisma papieży i cesarzy naprawdę dają prawo Krzyżakom zajmować siłą ziemie niewiernych?

Pisma te nie dają im żadnego prawa walczenia o nie. Nie daje nic ten, kto nic nie ma

Czy walcząc ze spokojnymi niewiernymi Krzyżacy naprawdę toczą wojnę sprawiedliwą?

Wszelkie prawo przemawia przeciw napadającym na tych, którzy chcą żyć w pokoju

Czy można siłą zmuszać niewiernych do zmiany wiary?

Ten tryb jest krzywdą bliźniego, a nie należy czynić złych rzeczy, aby wynikły dobre. Kto przechodzi na wiarę ze strachu, ten nie wierzy szczerze

Czy Polakom godzi się wspomagać Krzyżaków, tak w celu nawracania pogan, jak i z racji wykonywania zawodu rycerskiego?

Nie niesie pomocy ten, kto pomaga w grzeszeniu

Czy w dni świąteczne godzi się planować atak na niewiernych?

Istnieją pewne pory, w których toczenie nawet wojen sprawiedliwych nie godzi się, jednak nie ma grzechu ten, kto walczy w obronie własnej

Czy poddani Krzyżaków grzeszą pospołu z nimi?

Ci, którzy z własnej nieprzymuszonej woli służą Krzyżakom, są tak samo winni grzechu jak ich panowie

Czy zagarnięte siłą ziemie należą odtąd do Krzyżaków?

Nie, nie należą się im. Wszystko, co zajęto, podlega zwrotowi i jest to konieczne do zbawienia

Czy chrześcijanin może korzystać z pomocy niewiernych w celu obrony własnej i swej ziemi?

Niewierni miłujący pokój, nie mający z nami wojny czynnie ani biernie, w razie grożącej konieczności mogą godziwie być wezwani, ale tylko jeśli przegrywamy tą wojnę a jest ona sprawiedliwa

Czy niewiernemu domagającemu się przed sędzią chrześcijańskim zwrotu rzeczy zrabowanej, winna być wymierzona sprawiedliwość?

Niewątpliwie, aczkolwiek istnieją sporne ze sobą poglądy. Innocenty popierał zwrot mienia, natomiast Ostyńczyk uważał, że niewierni nie mają żadnego prawa własności ani posiadania takiej rzeczy.

Dom zbudowany przez Włodkowica, dzisiejszy hotel Copernicus w Krakowie

Bibliografia:

1. 700 lat myśli polskiej, Tom I: Filozofia i myśl społeczna XIII - XV wieku, red. J.Domański, PWN, Warszawa 1978;

2. Zarys dziejów filozofii średniowiecznej, Zdzisław Kuksewicz, PWN, Warszawa 1973;

3. Paweł Włodkowic i Stanisław ze Skarbimierza, Ludwik Ehrlich, PWN, Warszawa1954.