Doktryny polityczne

Współczesne doktryny polityczne

1. Anarchizm - zakres pojęcia. Nazwa „anarchizm" pochodzi od terminu „anarchia" ( z greckiego anarchia - brak władzy, brak rządów). Termin ten posiada zarówno negatywne, jak i pozytywne znaczenie. W znaczeniu negatywnym oznacza stan samowoli i chaosu, związany z lekceważeniem przez członków danego społeczeństwa wszelkiej dyscypliny, prawa i porządku. W znaczeniu pozytywnym to - idealny ustrój społeczny, którego fundamentem nie jest tyrania państwa (władzy), lecz nieograniczona wolność wszystkich jednostek. W tym znaczeniu anarchizm jest ideologią, mającą na celu stworzenie bezpaństwowego porządku społeczeństwa, czyli anarchii, w której jednostka nie podlega żadnemu przymusowi, może swobodnie rozwijać się w zgodzie ze swoją własną naturą. W szerszym - pozapolitycznym sensie pojęcie anarchii oznacza również negację wszelkich opartych na przymusie i autorytarnych form instytucjonalnych w takich sferach jak: nauka, zarządzanie czy religia i zastąpienie ich formami alternatywnymi, pozbawionymi autorytarnych struktur i przymusu.

W sensie ścisłym anarchizm jest ideologią nowożytną, powstałą w ślad za nowożytnym państwem i w opozycji do niego. Za twórców tak rozumianego anarchizmu uznaje się Wiliama Godwina (1756-1836) oraz Maxa Stirnera, Pierre`a Josepha Proudhona. Największy rozkwit anarchizmu miał miejsce w latach 1880-1930. W tym okresie wyodrębniły się 4 główne nurty anarchizmu: anarchizm indywidualistyczny, kolektywistyczny, komunistyczny. Współcześnie znaczenie polityczne anarchizmu jest niewielkie.

2. Ekologizm - zakres pojęcia. Ekologizm - gr. oikos, `dom, gospodarstwo` i logos `słowo, nauka` - to zespół poglądów, idei, koncepcji politycznych i społecznych, których celem jest szeroko pojęta ochrona środowiska naturalnego, a także przeciwdziałanie kryzysowi ekologicznemu, ze szczególnym uwzględnieniem walki ze skutkami konsumpcjonizmu, technokratyzmu i nieograniczonej industrializacji, w tym propagowanie życia zgodnego z naturą. Piotr Gliński wyróżnia 5 podstawowych celów organizacji i grup ekologicznych:
poznanie problemów środowiska, edukacja uczestników ruchu ekologicznego, konkretne działania w sferze ochrony, np.: tworzenie nowych koncepcji proekologicznego rozwoju, opieka nad konkretnymi gatunkami zwierząt, działania interwencyjne, inicjowanie działań w szerszej skali społecznej, takich jak ruch zdrowej żywności, wywieranie nacisku na władze, zasadnicza zmiana stosunku człowieka do przyrody. W wymiarze politycznym zasady ekologizmu stanowią podstawę partii Zielonych, których korzenie sięgają ruchów społecznych lat 60 XX wieku. Z chwilą powołania partii (lata 70) programy społeczne, zawierające przede wszystkim postulaty ochrony przyrody, zostały wzbogacone o hasła pokojowego współistnienia, rozbrojenia, postulaty zrównoważonego rozwoju oraz decentralizacji władzy. W Europie najsilniejszą partią Zielonych są niemieccy Zieloni, którzy od 1998 r. weszli do koalicji rządzącej. Społeczne oblicze ekologizmu wyraża się w ruchach pozarządowych typu Greenpeace czy Eart First! Oraz ekofeminizmie.

3 Feminizm - zakres terminu. Pojecie to jest najczęściej definiowane jako ruch dążący do emancypacji i równouprawnienia kobiet lub jako oznaczenie zróżnicowanej ideologii „społecznych przeobrażeń". Jako ruch intelektualny narodził się w Europie i Ameryce w dobie oświecenia. Za twórcę współczesnego feminizmu uważany jest Jean Antoine Nicolas Condorcet, a jego wystąpienia na pierwszych zgromadzeniach w okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej uznawane są za teksty źródłowe feminizmu.

4. Komunizm, socjalizm, socjaldemokratyzm.

Komunizm - definicja pojęcia. (łac. Communes - wspólny, powszechny), ideologia, doktryna, ustrój społeczny, a także ruch społeczno-polityczny. Pojęcie to pojawiło się w socjalistycznym piśmiennictwie w Anglii i Francji na początku lat 40 XIX wieku. Samo wyrażenie „komunizm" uznawane było powszechnie w XIX w. za synonim „socjalizmu". Dopiero rozłam w ruchu socjalistycznym, związany z pojawieniem się reformizmu i rewizjonizmu sprawił, że zaczęto odróżniać komunizm od socjalizmu. Symbolicznym momentem rozejścia się tych dwóch nurtów myślowych było powstanie w 1919 r. w Moskwie III Międzynarodówki Komunistycznej, gdzie potępiono zasady rewizjonizmu i reformizmu. Dzieje idei komunizmu. Elementy myśli komunistycznej można odnaleźć już w Państwie Platona, w zasadach funkcjonowania pierwszych gmin chrześcijańskich, w sprawiedliwym i bezklasowym „Państwie Bożym" św. Augustyna, Utopii Tomasza Morusa, Państwie słońca Thommaso Campanelli, w pracach myślicieli XVIII w. i wielu innych. Podstawowe zasady komunizmu, jako ideologii klasy robotniczej, sformułowane zostały przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa w połowie XIX wieku. Opracowali oni zasady „komunizmu naukowego" (socjalizmu naukowego), który w odróżnieniu od „komunizmu utopijnego" (socjalizmu utopijnego), który miał być ideą opartą na naukowej analizie i krytyce kapitalizmu. Po Manifeście Komunistycznym Karol Marks rozwijał krytykę kapitalizmu w takich pracach jak m.in. Kapitał. Drugim teoretykiem komunizmu naukowego, współpracującym blisko z Marksem, był Fryderyk Engels. Marks tworzył podstawy filozofii społecznej, a Engels stał się twórcą podstaw „marksistowskiej" filozofii przyrody. Teorię Marksa i Engelsa rozwinął i praktykował Włodzimierz ILjicz Lenin. Istota idei komunizmu. Marksistowska ideologia obejmuje 3 sfery: filozofię (materializm dialektyczny i historyczny), ekonomię polityczną oraz teorię naukowego komunizmu (wizja rewolucji i budowy nowego systemu społeczno-politycznego). Kolejnym istotnym elementem ideologii komunistycznej jest teoria klas i związana z nią ściśle teza o walce klasowej (walka między klasami doprowadzi nieuchronnie do zwycięstwa klasy nieposiadającej i dyktatury proletariatu, ostatecznie wszelkie podziały klasowe zanikną i powstanie społeczeństwo bezklasowe). Rewolucja społeczna stanowi punkt zwrotny w rozwoju dziejowym. W jej wyniku dochodzi do zmiany formacji społeczno-ekonomicznej i likwidacji sprzeczności, które doprowadziły do wybuchu i zmiany. Niniejszy tekst zachowuje teoretyczny poziom analizy w nieco skróconej formie, warto jednak dodać, że w praktyce komunizm posłużył za sztandar ideologiczny rewolucji bolszewickiej 1917 roku w Rosji. Był to leninowski i stalinowski wariant komunizmu, przewidujący możliwość zwycięstwa rewolucji w jednym kraju i budowy tam ustroju opartego na tej ideologii. W 1934 r. w ZSRR uznano, że etap budowy socjalizmu został zakończony w związku, z czym zaczęto głosić potrzebę rozpoczęcia procesu przejścia do komunizmu. Jednakże ostatecznie celu komunizmu nigdy nie osiągnięto, gdyż sam ZSRR przestał istnieć w 1991 r. W trakcie realizacji utopijnych zasad komunizmu w ZSRR doszło do wielu zbrodni i wypaczeń tej idei w okresie stalinowskim, gdy terror państwowy obrócił się nawet przeciwko samym komunistom. System tzw. komunizmu w różnych wariantach usiłowano wprowadzić m.in. w PRL, NRD, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii, Albanii, na Kubie, Węgrzech, w Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej i Chińskiej Republice Ludowej. Wraz z rozkładem ZSRR i satelickich systemów w krajach europejskich nastąpiło załamanie ruchu komunistycznego. Część partii komunistycznych przeszła na pozycje socjaldemokratyczne, część jednak pozostała przy propagowaniu idei komunizmu.

5. Socjalizm a socjaldemokratyzm. Pośród znacznej liczby wariantów i konkretyzacji ideologii socjalizmu na szczególne wyróżnienie zasługuje socjaldemokratyzm. Początkowo termin ten był synonimem socjalizmu, w którym idea demokracji (rządów ludu, czyli większości) traktowana była jako sztandarowa. Pierwsze XIX wieczne partie robotnicze, dążące do socjalizmu, czyli uspołecznienia gospodarki rynkowej, „prawdziwej demokracji", uspołecznienia władzy, likwidacji wyzysku,, wprowadzenia równości społecznej - określały siebie mianem socjaldemokratycznych. W ostatnich dekadach XIX w. w partiach robotniczych toczył się spór o drogę realizacji celów socjalizmu. W efekcie tego sporu międzynarodowy ruch robotniczy na początku XX w. rozdzielił się na 2 nurty - komunistyczny, tzw. rewolucyjny nawiązujący do Manifestu Komunistycznego Karola Marksa i Fryderyka Engelsa oraz socjaldemokratyczny, różniący się od komunistycznego co najmniej w 4 kwestiach: 1) krytyczny wobec marksizmu, 2) odrzucający drogę rewolucji, 3) odrzucający likwidację własności prywatnej, 4) proponujący drogę reform socjalnych.
Szczególną rolę dla określenia przyczyn tego rozłamu i określenia zasad socjaldemokracji we współczesnym świecie odegrała praca Edwarda Bernsteina, czołowego socjalisty niemieckiego, działacza najstarszej i największej niemieckiej partii socjaldemokratycznej (SPD). To właśnie Bernstein odrzucił Marksowską tezę o nieuchronności rewolucji, zakwestionował ideę walki klas i perspektywę społeczeństwa bezklasowego, wysuwał wątpliwości, co do efektywności rewolucji jako drogi do socjalizmu, zaproponował pokojową, parlamentarną, ewolucyjną drogę walki proletariatu o socjalizm, w drodze stopniowych reform i przemian demokratycznego państwa. W XX wieku tak pojmowany reformistyczny socjalizm, czyli socjaldemokratyzm, stał się ideologią większości partii lewicy w Europie Zachodniej. Inna drogą poszedł m.in. ruch robotniczy w Rosji, co doprowadziło do rewolucji bolszewickiej i powstania ZSRR, a potem zależnych partii krajów pozostających w obszarze wpływów tego mocarstwa. Socjaldemokratyczne partie Europy Zachodniej odegrały po II wojnie św. istotną rolę w ewolucji politycznej kontynentu. Socjaldemokraci byli gorącymi zwolennikami i inicjatorami integracji europejskiej. W polityce międzynarodowej pierwsi zwrócili uwagę na potrzebę pomocy dla ubogich krajów Afryki, Ameryki Południowej, Azji. Od lat 70 XX wieku, w programach socjaldemokratycznych mocno akcentowane są problemy ochrony środowiska naturalnego i globalnych zagrożeń rozwoju cywilizacyjnego. Po transformacji ustrojowej w 1989 roku w nurt socjaldemokracji europejskiej włączyły się czołowe partie polskiej lewicy. Współcześnie można zaobserwować tendencję marginalizacji socjalizmu marksistowskiego jako doktryny i ruchu politycznego.