"Taoizm - w poszukiwaniu nieśmiertelności" ~ Martina Darga.

Jin  i Jang (Yin and Yang)
Pamiętacie film "Przyczajony tygrys, ukryty smok"?

1.  Kosmos i człowiek

Taoiści uważają, że prapoczątkiem wszelkiego istnienia jest Tao. Z Tao, które jest pierwotną jednością, poprzez proces różnicowania powstał cały kosmos, którego porządek w czasie i przestrzeni gwarantują podstawowe zasady, jak jin i jang czy pięć przemian. Wszystko co istnieje w kosmosie, ożywiane jest przez energię qi i nieustannie się przemienia.

Świat składa się z trzech sfer: z nieba, ziemi i człowieka. Człowiek znajduje się między niebem a ziemią, jego stopy stoją na ziemi, a jego głowa sięga nieba. Jest on jedyną istotą, która może połączyć w sobie sferę ziemi i nieba. Mikrokosmos, którym jest człowiek, związany jest z makrokosmosem, a jednocześnie stanowi jego odbicie, dlatego też podlega on takim samym prawom jak makrokosmos. Także jego przenika energia życiowa qi.

Przez ciało człowieka przepływają różne energie i podobnie jak kosmos jest ono mieszkaniem wielu bogów. W taoizmie bogowie rozumiani są jako różne rodzaje energii życiowej, człowiek może zatem nawiązać z nimi żywy kontakt. W niektórych kierunkach taoizmu bezpośredni kontakt z bogami nawiązują kapłani, w niektórych także adepci i ludzie wierzący. Bardzo często kontakt z bogami jest niezwykle intensywny, na przykład podczas wizualizacji bogów w czasie medytacji czy też ekstatycznych podróży w sferę nieba.

Ogólnie mówiąc, taoizm uważany jest za religię, w której natura odgrywa największą rolę, często kojarzy się z pustelnikami, którzy żyją w niedostępnych lasach, czerpiąc z natury inspiracje dla swoich praktyk i poznania. Chociaż tacy pustelnicy byli i nadal są, nie stanowią przecież większości taoistów. Mimo tego natura i obserwowanie natury jest dla taoizmu niezmiernie istotne. Przede wszystkim we wczesnych tekstach taoistycznych porzucenie kultury, która jak wiadomo została stworzona przez człowieka, uważane było za ważny sposób zbliżenia się do Tao. Wiele słynnych i jeszcze dziś podziwianych klasztorów i świątyń znajduje się w świętych górach.

Powód, dla którego natura i jej obserwacja jest tak ważna, może być związany z faktem, że Chińczycy byli ludem rolniczym, a rolnictwo przez tysiące lat stanowiło podstawę ich życia. Poprzez obserwowanie natury mogli oni poznać zasady, które kierowały życiem wszechświata i jego przemianami. To pozwoliło im z kolei dostrzec własne życie w harmonii z naturą i życiem wszechświata. Dwie najważniejsze zasady: jin i jang oraz pięć przemian, do dziś stanowią podstawę chińskiego światopoglądu i są cechą charakterystyczną taoizmu.

2.  Jin i Jang

Poza Tao najbardziej z taoizmem kojarzone są pojęcia jin i jang. Istotnie są one dla tej religii ważne, nie zrodziły się jednak w taoizmie i są obecne także w wielu innych tradycjach. Jin i jang pojawiają się już w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą, na tablicach brązowych.

Jin oznacza tam cienistą, północną stronę góry, południowy brzeg (rzeki), zachmurzenie, zaciemnienie"; reprezentowana przez czerń i Księżyc oznacza bierność, uległość, smutek, chłód i zimę, symbolizuje żeński aspekt natury, introwersję oraz liczby parzyste; odpowiada jej noc oraz dusza po. Jin symbolizuje woda lub ziemia. Wszyscy urodzeni w nieparzystych latach.

Jang - słoneczne południe, światło i promienie słońca; północny brzeg (rzeki), światło słoneczne"; reprezentowana przez biel i Słońce oznacza siłę, aktywność, radość, ciepło i lato, symbolizuje męski aspekt natury, ekstrawersję oraz liczby nieparzyste; odpowiada jej dzień, niebo oraz dusza hun. Jang symbolizuje ogień lub wiatr. Wszyscy urodzeni w parzystych latach.

Około IV w. p. n.e. rozumiano jin i jang jako rodzaje energii życiowej, dzięki którym można wyjaśnić zjawiska natury. Dysharmonia między jin i jang uznawana była za przyczynę trzęsienia ziemi, powodzi, burzy lub mgły. Później przy pomocy koncepcji jin i jang, wyjaśniano pochodzenie chorób.

Teksty zapisane na tablicach wskazują na dwubiegunowość jin i jang, którą później zauważano we wszystkich zjawiskach natury. Na przykład: zimno, miękkość, materia, kobiecość, ziemia, spokój, liczby parzyste są jin, natomiast ciepło, twardość, duchowość, męskość, niebo, ruch, liczby nieparzyste są jang. Wszystkie zjawiska na niebie i ziemi, w czasie i przestrzeni, a nawet człowiek klasyfikowane były w kategoriach jin i jang.

Jin i jang nie są sobie przeciwstawne, to raczej dwa bieguny, które się dopełniają. To one odpowiadają za dynamikę i rytm, które rządzą wszystkimi przemianami kosmosu, przykładem na to niech będzie ciągła zmiana dnia i nocy. Nie oznacza to, że zmiana między jin a jang zachodzi gwałtownie. Jin rozwija się, póki nie osiągnie pełni, wtedy właśnie rodzi się jang, jin zaczyna słabnąć, a jin - przyrastać, póki nie osiągnie swojej pełni i póki nie obudzi się jin ...

Jin i jang pełnią bardzo ważną rolę w taoistycznej kosmologii. Podobno świat powstał dzięki temu, że energia życiowa podzieliła się na energię jasną i lekką (jang) oraz ciemną i ciężką (jin). Energia jang uniosła się w górę i stworzyła niebo, energia jin opadła na dół i dała początek ziemi.


Symbol graficzny, przedstawiający jin i jang jest powszechnie znany. Powstał on między X a XIII w. n.e., jest zatem około 2 tysiące lat młodszy od brązowych tablic, na których po raz pierwszy zapisano informacje o jin i jang. Nieustanne zamiany jin i jang to zasada, która istnieje wewnątrz kosmosu i reguluje panujący w nim porządek. Porządek kosmiczny regulowany jest także przez zasadę pięciu przemian, które leżą u podwalin czasu i przestrzeni.

Wzajemne oddziaływanie jin i jang jest przyczyną powstawania i zmiany wszystkich rzeczy. Z nich powstaje pięć pierwiastków (ogień, woda, ziemia, metal i drewno), a z nich wszystkie inne rzeczy. Wśród sił natury da się zauważyć stany yin i yang będące w ciągłym ruchu. Najważniejszym wykładem nauki o jin i jang jest Księga przemian "Yijing". Nauka o jin i jang jest ważną częścią spekulacji kosmologicznych i przyrodniczych taoizmu i neokonfucjanizmu.

3.  Pięć przemian

Drewno, ogień, ziemia, metal i woda to siły, które określane są jako "pięć przemian" (wuxing) lub jako "pięć elementów". Chińskie słowo, oznaczające "przemianę" lub "element", występuje także w znaczeniu "działanie". Poszczególne fazy przemiany nie są bynajmniej statyczne, kolejną cechą charakterystyczną dla pięciu przemian jest ich zmienność, która wpływa na przemiany kosmosu.

Podobnie jak jin i jang, pięć przemian leży u podstawy klasyfikacji wszelkich zmian, zachodzących w kosmosie, w świecie i w życiu człowieka. Strony nieba, pory roku, liczby, kolory, smaki, narządy wewnętrzne, emocje i cnoty są powiązane z pięcioma przemianami. Na przykład do przemiany drewna należą także wiosna, wschód, liczba osiem, kwaśność, wątroba, gniew i dobroć.

Najważniejsza w tej koncepcji jest idea wzajemnego wpływu pięciu przemian. Każda z przemian pozostaje w specyficznej relacji do pozostałych. I tak drewno stwarza pokarm ogniowi, ogień stwarza ziemię, ziemia rodzi metal, metal stwarza wodę, woda stwarza drewno. Przemiany mogą też siebie zwalczać: woda zwalcza ogień, ogień - metal, metal - drewno, drewno zwalcza ogień, ogień - metal, metal - drewno, drewno zwalcza ziemię, a ziemia - wodę.

Istnieje zatem cykl stwarzania i cykl kontroli. Pięć przemian tworzy wzajemną relację elementów, której odpowiedniki znajdujemy zarówno na poziomie makro- jak i mikrokosmosu i która istnieje poprzez jedność miejsca i czasu w całym wszechświecie.

Nie sposób w tym opracowaniu przedstawić pełnego systemu pięciu przemian. Trzeba jednak wspomnieć, że rozwijał się on przez całe wieki i już w II w. p.n.e. omawiany był w wielu pismach. Wielu czytelnikom jest on zapewne znany z publikacji dotyczących chińskiej medycyny i zasad odpowiedniego odżywiania się.

Przy okazji polecam tekst sprzed 2 lat:  "Tradycyjna Chińska Medycyna" (TCM)*

Taoiści przejęli także tę do dziś wiele razy przywoływaną naukę. Ich życie i stosowane przez nich praktyki wskazują na wiele zapożyczonych przekonań: wyobrażenie Tao jako absolutu, próba przyrodniczego pojęcia świata i wyraźnego kultu bogów.

Art work "Midnight Meditation" (Quan / Kuan Yin) by Sue Halstenberg  ©
Chińska Bogini Miłosierdzia  -  Quan Yin - (Chinese Goddess of Compassion)

4.  Bogowie

Taoizm jest religią panteistyczną. Istnieją w niej bogowie, duchy i nieśmiertelni. Taoistyczni kapłani posiadają długie spisy, w których uwzględnieni są bogowie konkretnych szkół i ich funkcje. Tutaj przedstawimy kilku najważniejszych bogów.

Najważniejszą triadę bogów tworzą Niebiański Czcigodny Początku, Niebiański Czcigodny Boskiego Klejnotu i Niebiański Czcigodny Tao i Cnoty, czyli ubóstwiony Laozi. Każdy z nich zamieszkuje inną część nieba: Niebo Jadeitowej Czystości, Niebo Najwyższej Czystości i Niebo Największej Czystości. W alchemii wewnętrznej bogowie opiekują się trzema czystymi, pierwotnymi formami sił witalnych: esencją, energią życiową i duchem.

Kolejną triadę tworzy trzech Urzędników: Nieba, Ziemi i Wody. Urzędnik Nieba zapewnia dobrobyt, Urzędnik Ziemi przebacza błędy, a Urzędnik Wody zapobiega nieszczęściu. Ci trzej Urzędnicy wysłuchują jedynie prośby ludzi cnotliwych. Jak później zobaczymy, triada pełni bardzo wielką rolę w ceremonii uzdrawiania Mistrza Niebiańskiego.

Art work "Chronos Queen" by Sensevessel  ©

Wielu bogów związanych jest z gwiazdozbiorami, na przykład siedmiu bogów gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy, którzy mogą zapewnić zdrowie i długowieczność.

Jedna z najważniejszych bogini jest Królowa-Matka Zachodu. Mieszka ona w zachodnim raju w pałacu na szczycie mistycznej góry Kunlun. Troszczy się o obroty sfer nieba i może zapewnić człowiekowi długowieczność i nieśmiertelność. W jej ogrodzie rosną brzoskwinie, owoce nieśmiertelności. 

Obok wielu innych bogów istnieją też nieśmiertelni, którzy kiedyś byli ludźmi, ale dzięki zastosowanym przez siebie praktykom osiągnęli nieśmiertelność. Niektórzy z nich zostali ubóstwieni i czczeni są jak bogowie.

Siły natury, takie jak deszcz, wiatr czy grzmot, także mają swoich bogów i swoje bóstwa. Jednym z najpopularniejszych bogów jest bóg ogniska domowego, który opiekuje się ogniem rozpalanym w kuchni i całym domostwem, był on powszechnie czczony w domach. Jak już wspomniałam, także ludzkie ciało jest siedzibą bogów. Niektórzy z nich mieszkają zarówno w ciele człowieka, jak i w niebie i swobodnie przemieszczają się między swoimi domami.

Niektórzy bogowie obserwują i zapisują wszystkie czyny człowieka i wyciągają z nich konsekwencje, nagradzają człowieka lub go karzą, na przykład przedłużając lub skracając jego życie. Każdy z bogów pełni swoją funkcję, ma konkretną rangę i swoje miejsce we wszechświecie. Niebo podzielone jest na wiele części, których liczba różni się w poszczególnych szkołach taoistycznych. Każda część nieba podlega bogowi, który w niej zamieszkuje. Bogowie rządzą także światem podziemnym, gdzie mieszkają umarli, którzy nie osiągnęli nieśmiertelności. Z pomocą nauk, udzielanych im przez bogów, mogą się oni jednak doskonalić i dzięki temu przenieść się do wyższej sfery.

Taoistyczny panteon zmieniał się z biegiem czasu i różnił się w poszczególnych szkołach taoistycznych. Poza tym występowały także różnice regionalne, ludzie w poszczególnych regionach czcili także bogów lokalnych.

5.  Tęsknota za transcendencją

Wszystkie religią żywią się ludzką tęsknotą za transcendencją. W taoizmie tęsknota ta znalazła wyraz w poszukiwaniu nieśmiertelności. Celem taoistów jest osiągnięcie nieśmiertelności, to znaczy zjednoczenie się z wiecznym, niezmiennym Tao. W pismach i naukach wielu kierunków taoistycznych omawiana są różne drogi do osiągnięcia nieśmiertelności, sztuka pielęgnowania życia, recytacja świętych tekstów, medytacja. Nie wszystkie szkoły taoistyczne były jednak zgodne co do tego, co właściwie należy rozumieć pod pojęciem "nieśmiertelności", poglądy na ten temat zmieniały się także wraz z rozwojem taoizmu.

Wiele pism i legend świadczy o istnieniu wiary w nieśmiertelność ciała. W laboratoriach alchemików podejmowano próby uzyskania eliksiru nieśmiertelności. W rękach taoistów od dawien dawna znajdowały się receptury i przepisy, które miały pomóc w osiągnięciu nieśmiertelności, i zapewne dlatego wielu cesarzy okazywało taoizmowi wielkie zainteresowanie. 

Większość taoistów nie sądziła jednak, by nieśmiertelność miała naturę fizyczną. Na przykład zwolennicy alchemii wewnętrznej uważali, że w śmiertelnym ciele może się utworzyć i rozwinąć "nieśmiertelny embrion". Ciało umiera, ale ta nieśmiertelna cząstka trwa wiecznie.

Istnieje wiele etapów nieśmiertelności, które wyobrażane są przez wiele kategorii nieśmiertelnych. I tak Ge Hong, rozróżnia trzy kategorie: najniższą z nich reprezentują nieśmiertelni przywiązani do ziemi, wyższą - ci, którzy mieszkają na osi wszechświata, Górze Kunlun, najwyższą - odpoczywający w sferach niebiańskich.

Rozwijano również metody, których celem było uzyskanie długowieczności i nieśmiertelności. Niektóre z nich obejmowane są pojęciem yangsheng, pielęgnowania życia.

"Osiągam pełnię pustki, zachowuję w sercu całkowity spokój.
Tysiące rzeczy rodzi się i rozwija, a ja przyglądam się,
jak powracają (do swego źródła).
Każda rzecz rodzi się i osiąga pełny rozkwit,
(a wówczas) każda z nich wraca do swego źródła.
Powrót do źródła oznacza pełny spokój.
Nazywamy to spełnieniem swego przeznaczenia.
Spełnienie własnego przeznaczenia nazywamy
niezmienną (zasadą).
Poznanie owej niezmiennej (zasady) zwiemy oświeceniem.
Ci, co nie posiedli poznania niezmiennej (zasady), w swej
szaleńczej głupocie dopuszczają się wielu zbrodni.
Ci, co niezmienną (zasadę) poznali, stają
się wszechogarniającymi.
Będąc wszechogarniającymi, są oni bezstronni
i (wszystko traktują jednako).
Będąc bezstronnymi, zdobywają dostojeństwo królewskie.
W swym królewskim dostojeństwie naśladują oni niebo.
Niebo bierze przykład z Tao.
Tao oznacza nieskończone (trwanie).
Utrata ciała nie stanowi dla Mędrca żadnego zagrożenia".

Laozi, sentencja XVI

 Follow my blog with Bloglovin